Ze moeten stekende pijn in hun nek hebben. Jeff Bezos, Elon Musk en Richard Branson zijn van die types die altijd omhoog kijken, altijd maar hoger, tot voorbij de dampkring. De Maan, Mars en ooit Jupiter, waar al driehonderd jaar een storm woedt: dat is het doel. En als dat doel is bereikt en de nekpijn wat minder, dan is er weer een ander doel na te streven en nog hoger te kijken.
De bedrijven van de drie grootverdieners dragen verbeeldingsvolle namen: Blue Origin (van Bezos), SpaceX (van Musk) en Virgin Galactic (Branson). Dat laatste bedrijf maakte een paar maanden geleden bekend tickets voor een reis in de ruimte te verkopen. In het najaar moeten de eerste amateur-kosmonauten vertrekken. De kosten van zo’n ticket: 450 duizend dollar. De duur van de vlucht: negentig minuten, waarvan “een paar” – volgens Virgin Galactic – gewichtloos. De prijs van het aandeel Virgin Galactic steeg na dit nieuws met 13 % op de beurs op Wallstreet.
Ik misgun het niemand om zo’n vlucht in de ruimte te maken, al zijn er makkelijk een paar alternatieven te verzinnen om je geld aan te besteden. Behalve aan een dagelijkse masseur tegen de nekpijn, denk ik onder andere aan herbebossing, vluchtelingen helpen op Moria, plastic troep uit de oceaan vissen, daklozen een dak boven hun hoofd geven. Wat ik daarnaast schrijnend vind bij die ruimtezuchtige reizigers en vooral de mensen die die reizen bedenken en organiseren, is dat er zo weinig verbeeldingskracht voelbaar is, behalve die van haantje de voorste en dollartekens in de ogen.
Dan mis ik ineens heel hard iemand als de in de toenmalige Sovjet-Unie lang verguisde Jevgeni Jevtoesjenko, die in zijn roman Een plaats voor Wilde Bessen (uit alweer 1981) de innerlijke belevingswereld van een oudere, bescheiden kosmonaut beschrijft, tijdens zijn eerste ruimtereis. Daarmee begint het boek, en Jevtoesjenko noemt het ‘epiloog’.
Terwijl de kosmonaut verder en verder van de aarde en van het plaatsje waar voor hem eens de wereld begon verwijderd raakt, herinnert hij zich zijn liefde voor een meisje met ogen als ‘pitjes van een watermeloen’. Hij herinnert zich verraad, de dood van zijn afgepeigerde moeder, zijn vader die viel tijdens het beleg van Berlijn. En ook schieten er schijnbaar onbeduidende gedachten door zijn hoofd. Ruikt de kosmos eigenlijk naar iets? Raak je in de ruimte meer of juist minder onthecht? Ga je meer, of juist minder van de aarde houden? De drang van Bezos, Branson en Musk om het oneindige te overmeesteren, is Jevtoesjenko’s kosmonaut helemaal vreemd.
Ole Nieling (1987) is als kunstenaar een veelvraat. Hij presenteert net zo makkelijk talkshows met mensen uit de kunstwereld, als dat hij een documentaire-reeks maakt waarin hij willekeurige bewoners langs de IJssel aanschiet en tot een gesprek beweegt. Daarnaast maakt Nieling beeldende kunst, en dat doet hij altijd ook als performer - in de geest van Armando’s en Cherry Duyns Herenleed en hun Britse evenknie Gilbert & George. Super serieus, de kunstenaar keurig in het pak, met een afwijkend detail, zoals klompen in plaats van schoenen en een plastic bouwhelm op het hoofd. Zo beweegt de artistieke persoon van Nieling zich in de buitenwereld: of hij nu op ‘klank-jacht’ gaat met een simpel in elkaar geknutselde, op een raketwerper lijkende Klang-Jagt, of een groot raketlanceerplatform bouwt, zoals nu op de PaltzBiënnale.
Dat raketplatform is opgesteld en ingegraven op een open plek in het bos op de Paltz. Er staan oliedrums, stellingen van bouwsteigers, en ook leunt er een zilverkleurige raket schuin in het lanceerplatform. Er is een uitlaat (iets wat daarop lijkt, althans) maar geen raampje voor de eventuele kosmonaut om naar buiten te kijken. Je kunt de raket benaderen, aanraken, er tegen aan tikken. Dan klinkt er een hol geluid. Het inwendige van deze raket is zo leeg als een graansilo leeg is na het lossen van het graan. Nielings raket is inderdaad een graansilo, geleend van een boer in Overijssel, en een beetje bijgeschilderd. Elektronica zul je er niet in vinden.
En dat is het mooie van dit werk. Het ligt daar log en atypisch in dat bos. Het is een zilver gerand knutselwerk – geen raket die dank zijn straalmotoren en allerhande innovatieve technologische snufjes ooit zal opstijgen en vanuit de kosmos contact zal onderhouden met moederschip Aarde.
Het werk duidt een idee aan, de verbeelding van de kosmische odyssee, en daarmee ook de blik op de aarde. Waarom willen wij eigenlijk omhoog? Wat laten we achter – en waarom? Wat is anders in de ruimte? Wat zoeken we? En wat vinden we hier?
Nielings lanceerplatform en raket maken zichtbaar dat opstijgen van de aarde niet zo bijzonder is. Van belang is slechts met welk gedachten je opstijgt.
Ole Nieling: Aanvraag omgevingsvergunning, Paltz 3 3768 ML Soest, bouw van raketlanceerplatform. Op 21-04-2022 heeft de gemeente een aanvraag ontvangen voor een omgevingsvergunning voor het aanleggen van een raketlanceerplatform op locatie Paltz 3 3768 ML Soest. De aanvraag is geregistreerd onder zaaknummer 175697. Vergunningstype: bouwvergunning.
Foto: Gerard Wielenga, PaltzBiënnale 2022
